Η Μάνη είναι η ιστορική περιοχή της Πελοποννήσου. Εδώ, εκτείνεται ως αυχένας του Ταΰγετου, ο Σαγιάς, μέχρι το ακρωτήρι Ταίναρο.
Χωρίζεται στην Ανατολική ή προσήλια Μάνη, η περιοχή, που βλέπει προς τον Λακωνικό κόλπο και η Δυτική ή Αποσκιάδα, ή Αποσκερή Μάνη, που αντικρίζει τον Μεσσηνιακό κόλπο. Ένα γεωγραφικό, Βορειότερο κομμάτι, που είναι η περιοχή μέχρι την Καρδαμύλη, λέγεται Μεσσηνιακή ή Έξω Μάνη.
Η ανθρώπινη παρουσία στη Μάνη είναι πανάρχαια. Πολύ πρόσφατα βρέθηκαν λιθοποιημένοι ανθρώπινοι σκελετοί 300.000 περίπου ετών και ανθρώπινα εργαλεία 1.000.000 ετών και πλέον.
Εκεί, στην αγριότητα της βραχόσπαρτης περιοχής, ανταμώνει ο μύθος με την ιστορία. Ένας μύθος, που γλυκοτραγουδά το μυστήριο των πρώτων κατοίκων της περιοχής, την πολύπραγματοσύνη, την ναυτοσύνη,την εμπορικότητα και την καλλιτεχνικότητα κατά τον Παυσανία, αυτής της ράτσας.
Οι Λέλεγες και οι Μινύες, άνοιξαν δρόμους εμπορικούς προς τις Κύκλάδες και το Αιγαίο. Αυτοί, πρώτοι σμίλεψαν τον πορόλιθο φτιάχνοντας τα περίφημα Κυκλαδίτικα ειδώλια.
Σήκωσαν ναό στο Ταίναρο, προς τιμή του ζωοδόχου ήλιου, που ήταν ο Απόλλωνας, αλλά και στη Σελήνη, που φώτιζε τη νύχτα, τιμή στην Άρτεμη.
Το 1650 π.Χ. οι Λέλεγες κατακτήθηκαν από τους Αχαιούς, που έμειναν μεχρι το 1100 π.Χ. Την περίοδο αυτή ευδόκησαν πόλεις, όπως αναφέρει ο Όμηρος στην Ιλιάδα Β΄ ραψ. (581-585) και ραψ. Ι΄ (149-152-293), όπως η Σκαρδαμούλα, η Ενόπη και η Ιρή, που ήταν υπό την εξουσία του Αγαμέμνονα και τις οποίες έταξε γαμήλιο δώρο στον Αχιλλέα.
Οι Αχαιοί έχτισαν ναό του Ποσειδώνα, που τον ονόμαζαν: του «Ασφαλίου Γέροντα» στην άκρη του Ταινάρου.
Το 1100 π.Χ. Οι Δωριείς κατακτούν τους Αχαιούς και θα μείνουν μέχρι το 195 π.Χ. Ενάμισυ αιώνα αργότερα, ο τύραννος της Σπάρτης, Νάβης, καταδιώκει και αναγκάζει βασιλείς και Ιερατεία να καταφύγουν προς την χερσόνησο του Ταινάρου για να γλιτώσουν.
Τους Ελληνιστικούς χρόνους η Μάνη, είχε υπερπληθυσμό, αφού το Ταίναρο, ήταν τόπος συγκέντρωσης μισθοφόρων. Σίγουρα σ’ αυτόν τον άγονο τόπο, υπήρξαν προβλήματα διατροφής αυτών των ανθρώπων, κατά την παραμονή τους εκεί.
Η κατάσταση αυτή οδήγησε σ’ έναν απλό και εύκολο τρόπο επιβίωσης κι αυτός ο τρόπος ήταν η ληστοπειρατεία.
Αργότερα, οι περισσότεροι πειρατές της Μάνης, όπως και οι κλέφτες των βουνών, έγιναν μαχητές και υπερασπιστές της ελευθερίας.
Στα χρόνια τα Ρωμαϊκά, 21-300 μ.Χ. Ο Αύγουστος, κάνει το «Κοινόν των Λακεδαιμονίων», που διατηρήθηκε μέχρι τα χρόνια του Δοκλητιανού, ο οποίος το αλλάζει σε «Κοινόν Ελευθερολακώνων», όπου παρέμεινε για τρεις περίπου αιώνες, ανεξάρτητο το Γύθειο, απ’ τη Σπάρτη.
Στην πρώτη εποχή του Βυζαντίου, από το 330 και μέχρι το 1204, έγιναν πολλές επελάσεις, στην περιοχή της εξω Μάνης μέχρι το Βοίτυλο, με πολλές πολεμικές συγκρούσεις: Η κάθαδος των Σλάβων Μελιγγών και των Εζερίτων, που για λίγο υποτάςσουν τους Βυζαντινούς. Την ίδια εποχή, επίσης ιδρύεται το «θέμα του Μοριά», από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο τον Α’. Λίγα χρόνια μετά ο Όσιος Νίκων ο «Μετανοείτε», εκχριστιανίζει τους κατοίκους των περιοχών της Μάνης.
Μετά την Άλωση της Κωνστανινούπολης το 1204, από τους Φράγκους της 4ης σταυροφορίας, οι οποίοι, αφού άλωσαν την Πόλη, κατέβηκαν στον Μοριά, με αρχηγό τον Γουλιέλμο Βιλλαρδουΐνο, που θα σηκώσει καινούργια κάστρα πάνω στα παλαιότερα, όπως το κάστρο του Μυζηθρά (ΜΥΣΤΡΑ), το κάστρο της Μαϊνας, το κάστρο στο Λεύκρο και το κάστρο Πασσαβά πάνω στα ερείπια της πόλης Λάας.
Αργότερα ο Βιλλαρδουΐνος νικήθηκε από τον Μιχαήλ τον Η΄στην Πελαγονία κι όλα τα κάστρα παραδόθηκαν στο νέο αυτοκράτορα Ιωάννη Παλαιολόγο.
Το 1400, ο Δεσπότης Μυστρά, επανδρώνει τα κάστρα με Αλβανούς και πολεμά τους εγχώριους τοπάρχες.
Το 1415 έρχεται στο Οίτυλο ο αυτοκράτορας Μανουήλ και επιβάλει το νόμο «περί μασχαλισμού» και «λύσις των φρουρίων», οπότε γκρεμίζονται όλα τα κάστρα της Μάνης.
Το 1453 μετά την αλωση της Πόλης από τους Τούρκους, ο Μωάμεθ ο Β΄ Πορθητής κατεβαίνει και κατακτά την Πελοπόννησο, εκτός της Μάνης.
Τότε η Μάνη γίνεται το επίκεντρο σημαντικών γεγονότων.
Από το 1460, που καταλήθηκε το Δεσποτάτο του Μυστρά και ολόκληρη η Πελοπόννησο βρισκόταν κάτω από τον Τουρκικο ζυγό, οι Μανιάτες κατάλαβαν πως αργά ή γρήγορα, ο κατακτητής θα στρεφόταν και εναντίον τους. Φρόντισαν λοιπόν, να εξοπλίσουν, αλλά και να οχυρώσουν, όλα τα περάσματα που οδηγούσαν στο εσωτερικό της περιοχής τους. Με αρχηγό τον Κροκόντιλο Κλαδά, οι Μανιάτες αντιστάθηκαν στις επελάσεις των Τούρκων.
Από το 1770 ως το 1821, η Μάνη κυβερνήθηκε διαδοχικά από οκτώ μπέηδες. Τζανετής Κουτήφαρης (1776-1779), Μιχαήλμπεης Τρουπάκης (1779-1782), Τζανέτμπεης Γρηγοράκης, Καπετανάκης (1782-1798), Παναγιώτης Κουμουνδούρος 1798-1803), Αντώνμπεης Γρηγοράκης (1803-1810), Κωνσταντίνος Ζερβάκος ή Ζερβόμπεης 1810-1811),
Θεοδωρόμπεης Γρηγοράκης (1811-1815), Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης (1815-1821). Οι σημαντικότεροι εξ αυτών, ήταν ο Τζανέτμπεης Γρηγοράκης και ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης.
Η Μάνη γνώρισε μια παράξενη τύχη. Ακολουθώντας την παγκόσμια πορεία της ιστορίας, ξεπέρασε όλα τα εμπόδια και στάθηκε όρθια μπροστά σ’ αυτούς, που προσπάθησαν να εισβάλουν με αλαζονία και απερισκεψία και μη γνωρίζοντας, ότι θα σκοντάψουν στα πρόχειρα ταμπούρια άμυνας των Μανιατών.
Το υψηλό φρόνημα της Μάνης για την ελευθερία, όχι μόνο για τη γη τους, αλλά, για όλη την Ελλάδα γράφεται με χρυσά γράμματα στην ιστορία του Έθνους.
Σουλτάνοι, Βεζύρηδες, Δούκες, πρίγκιπες και Δόγηδες, η Αικατερίνη η Μεγάλη, οι Ορλώφ, ο Μοροζίνης, ο Ναπολέοντας, ο Ιμπραήμ, ο Λάμπρος Κατσώνης, οι Κολοκοτρωναίοι και οι Μαυρομιχαλαίοι, είναι λίγα απ’ τα ονόματα, που έπεξαν ο καθένας τον δικό του ρόλο, στην τεράστια σκηνή της ιστορικής απελευθέρωσης, από την Τουρκική σκλαβιά.
Στις 17 Μαρτίου 1821, ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, θα συνάξει όλους τους οπλαρχηγούς της Μάνης, στην Εκκλησία των Παμμέγιστων Ταξιαρχών στην Αρεόπολη και θα υψώσει τη σημαία της Επανάστασης, 8 ημέρες πριν από την Αγία Λαύρα.
Οι αγώνες των Μανιατών και η αυτοθυσία, έγινα γνωστές σε όλο τον τότε κόσμο και σήμερα μας κάνουν υπερήφανους.
Με μια ξωτική δύναμη, που την αντλούσε από το υψηλό φρόνημα, και την αρχέγονη κουλτούρα του, έκαναν τον Μανιάτη να διατηρήσει την Αθάνατη ψυχή του.
Περιοχή δυσπρόσιτη καθώς είναι η Μάνη, έμεινε πάντοτε ελεύθερη από κατακτητές. Η μορφολογία του εδάφους της, ήταν ένας λόγος, που ανάπτυξε έναν τοπικό πολιτισμό, όπως, εκτός των άλλων, οι μοναδικές παραδόσεις της, η κοινωνική δομή και οργάνωση και τα ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά οικοδομήματά της. Η πορεία της Μάνης μέσα στην ιστορία είναι μοναδική όπως εξ άλλου μοναδική είναι και η φύση της.
Από αυτά τα στοιχεία, που ασκούν ιδιαίτερη γοητεία, μπορεί κανείς να κατανοήσει τη ράτσα των ανθρώπων, που ζει σ’ αυτή τη γη.
Οι πέτρες της σκούρες, σκληρές, μαρμάρινες, ποτισμένες με το αίμα των ανθρώπων, που ζουν γύρω και πάνω στο σώμα της, αλλά και με το δάκρυ των γυναικών, που στραγγίζουν την ψυχή τους με το μοιρολόι.
Το νεκροτράγουδο, που φτιάχνει με τον πόνο της κάθε Μανιάτισσα, όταν χάνει αγαπημένο της πρόσωπο, που δεν είναι τίποτ’ άλλο από μια ποίηση, που βγαίνει από τα φιλοκάρδια. Μια ποίηση αγνή, χωρίς επιτήδευση, που υπερβαίνει τον πνευματικό κόσμο με την αγνωστική της αρχή. Μια ποίηση, που ανταποκρίνεται στις ανάγκες της καρδιάς της και από εκεί αντλεί την μοναδικότητα και την ακατανίκητη δυναμη.
Αυτή η απλή, αγράμματη γυναίκα, έδωσε με την έμπνευσή της τους παθητικούς τόνους, τους γοερούς, μιας ανυπέρβλητης ποίησης.
Οι μεγάλες εμπόλεμες εποχές, η συνεχείς απειλές των εισβολέων στην ευρύτερη περιοχή του Μοριά, αλλά και στην πόρτα της Λακωνίας, που είναι η Σπάρτη, έκαναν την μικρή περιοχή της Μάνης ένα μοναδικό στρατόπεδο άμυνας, που θα μενει αναλλοίωτη στην εθνοϊστορία και στην Ευρώπη και όλη τη Μεσόγειο.
Στην Ιστορία της, η Μάνη, ήταν πάντα μια επίλεκτη πολεμική δύναμη, ήταν μια πολεμική μηχανή, η οποία ελάχιστες φορές δοκίμασε την ήττα.
Αν προσέξουμε την Ιστορία, θα μείνουμε έκπληκτοι και εκστατικοί, μπροστά στο μεγαλείο των Μανιατών. Από την εισβολή του Γιζέριχου, κάθε φυλής κουρσάρων, των Ρωμαίων, των Σλάβων, των Φράγκων της 4ης σταυροφορίας ως του Μωάμεθ του Πορθητή αργότερα, αλλά και στα χρόνια της Εθνεγερσίας, ο Μανιάτης πολεμιστής, υπερασπίστηκε, όχι μόνο τη Μάνη, αλλά, σε όποια γωνιά της Ελλάδας κι αν χρειάστηκε, ήταν παρών. Η αγωνιστικότητα, η ανδρεία και ο ελεύτερος αέρας, που έμαθε να αναπνέει, έκαναν τον Μανιάτη, να μάχεται πάντα στην πρώτη γραμμή
Η πλούσια Μανιάτικη βιβλιογραφία, πάντα έγκυρη και πολύ χρήσιμη, είναι το καλύτερο υπόβαθρο για το ξεκίνημα κι άλλων μελετών, που θα πλουτίσουν ολόκληρη την ελληνική ιστοριογραφία.
Γιώτα Γουρδομιχάλη
