Κεντρικό ζήτημα της παρούσης ανάλυσης είναι η επίδραση της ενωσιακής ενεργειακής πολιτικής και, ειδικότερα, της σημαντικότερης έκφανσής της, της Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας της ΕΕ, στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας της Ευρώπης έναντι των χωρών παραγωγής και, πιο συγκεκριμένα, του βασικότερου προμηθευτή της, της Ρωσίας. Σε αυτό το πλαίσιο βασικός στόχος είναι η σε βάθος διερεύνηση του αντίκτυπου της ενεργειακής πολιτικής της ΕΕ (και ειδικότερα του κοινοτικού και ενωσιακού, πρωτογενούς και παράγωγου, νομικοθεσμικού πλαισίου στο οποίο αυτή στηρίζεται) στην προσπάθεια της Ευρώπης να προασπίσει την ενεργειακή της ασφάλεια, δηλαδή να επιτύχει ένα συνεχή, απρόσκοπτο και προσιτό από απόψεως κόστους ενεργειακό εφοδιασμό. Μέσα δε από την ιστορικοθεσμική εξέταση των σχέσεων της ΕΕ θα διαφανεί ότι η Ρωσία τείνει να χρησιμοποιεί τους ενεργειακούς της πόρους σαν «όπλο» για την επαύξηση της γεωπολιτικής της ισχύος, γεγονός που τροφοδοτεί περαιτέρω την ενεργειακή ανασφάλεια των Ευρωπαίων.
Ευχαριστίες................................................................................................... VII
Περίληψη...................................................................................................... XI
1ο Κεφάλαιο
Το ζήτημα και ο σχετικός θεωρητικός διάλογος
1.1 Εισαγωγή.................................................................................................... 1
1.2 Το Ζήτημα.................................................................................................. 7
1.3 Ο Θεωρητικός Διάλογος ................................................................................ 10
1.4. Αναγκαίοι περιορισμοί στην ανάλυση............................................................... 20
2ο Κεφάλαιο
Ενεργειακή Ασφάλεια: έννοια, εκφάνσεις, προϋποθέσεις
2.1 Εισαγωγή................................................................................................... 21
2.2 Η έννοια της ενεργειακής ασφάλειας................................................................. 22
α. Η φυσική ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού................................................ 24
β. Η α-πολιτικοποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού ............................................... 26
γ. Ο εξευρωπαϊσμός του ενεργειακού εφοδιασμού................................................... 29
δ. Διαθεσιμότητα – Αξιοπιστία – Προσιτό Κόστος.................................................. 31
2.3 Ασφάλεια Ενεργειακού Εφοδιασμού και Εθνική Ασφάλεια...................................... 31
2.4 Η Ενεργειακή Ασφάλεια ως κοινωνικό-πολιτική κατασκευή.................................... 33
2.5 Συμπεράσματα............................................................................................ 34
3ο Κεφάλαιο
Η Εσωτερική Αγορά Ενέργειας της ΕΕ
ως λύση στην ενεργειακή ανασφάλεια της Ευρώπης
3.1 Εισαγωγή................................................................................................... 37
3.2 Εσωτερική Αγορά Ενέργεια: Ιστορικό Πλαίσιο - Προσδοκίες..................................... 37
3.3 Το Δίκαιο της ΕΕ για την Εσωτερική Αγορά Ενέργειας.......................................... 46
α. Παράγωγο Δίκαιο ...................................................................................... 47
β. Η Εσωτερική Αγορά.................................................................................... 52
γ. Πρωτογενές Δίκαιο για την Ενέργεια ............................................................... 53
3.4 Νομολογία.................................................................................................. 55
3.5 Η Επιτροπή σε ρόλο «εφαρμοστή» της Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας....................... 57
3.6 Η «αποστολή» των Ρυθμιστικών Αρχών............................................................ 61
3.7 Ο διαχωρισμός των δραστηριοτήτων παραγωγής/προμήθειας και διαχείρισης
δικτύων/μεταφοράς...................................................................................... 63
3.8 Τιμολόγηση και Συμβάσεις ............................................................................ 66
α. Σύμβαση πώλησης Αερίου............................................................................ 68
β. Συμβάσεις εξάντλησης................................................................................. 68
γ. Συμβάσεις προμηθειών................................................................................. 69
δ. ΤΑΚΕ-or-PAY (TOP)................................................................................... 69
ε. Συμβάσεις με ρήτρες αποκλειστικότητας........................................................... 73
3.9 Το Νομικό Θεσμικό Πλαίσιο για τον ασφαλή ενεργειακό εφοδιασμό.......................... 74
3.10 Συμπεράσματα.......................................................................................... 77
4ο Κεφάλαιο
Η «εξωτερική» ενεργειακή πολιτική της ΕΕ
4.1 Εισαγωγή................................................................................................... 79
4.2 Εξωτερικές Ενεργειακές Σχέσεις της ΕΕ.............................................................. 79
4.3 Εξαγωγή Ενωσιακού Ενεργειακού Κεκτημένου στους γείτονες................................. 84
4.4 Τα κίνητρα για την υιοθέτηση των κανόνων της ΕΕ............................................. 86
α. Η Αναγνώριση της ΕΕ ως κίνητρο για την υιοθέτηση των κανόνων της................... 86
β. Η διατήρηση ενός περιφερειακού ηγεμόνα σε απόσταση ως κίνητρο........................ 87
γ. Οικονομικά οφέλη, βασικά κίνητρα για την υιοθέτηση των ενωσιακών κανόνων........ 89
4.5 Η Ενεργειακή ολοκλήρωση της αγοράς πέρα από την ΕΕ: η Ευρωπαϊκή
Ενεργειακή Κοινότητα.................................................................................. 90
4.6 Οι προϋποθέσεις μιας ουσιαστικής εξωτερικής ενεργειακής πολιτικής......................... 93
4.7 Συμπεράσματα............................................................................................ 95
5ο Κεφάλαιο
Τα δίκτυα στην ενεργειακή πολιτική της ΕΕ
5.1 Εισαγωγή................................................................................................... 99
5.2 Ενεργειακά Δίκτυα και Ενεργειακή Ασφάλεια...................................................... 99
5.3 H Πολιτική των Ενεργειακών Δικτύων............................................................. 102
5.4 Οι βασικοί στόχοι μιας ρυθμιστικής πολιτικής ενεργειακών δικτύων......................... 104
α. Επαρκείς επενδύσεις σε δίκτυα ..................................................................... 104
β. Ο διαχωρισμός των δραστηριοτήτων παραγωγής και μεταφοράς ενεργεια-
κών πόρων.............................................................................................. 105
γ. Ανάπτυξη περιφερειακών, απελευθερωμένων αγορών ενέργειας........................... 105
δ. Η διαφοροποίηση των πηγών και διαδρομών ενεργειακού εφοδιασμού ................... 106
ε. Λόγοι αποτυχίας ενεργειακών σχεδίων και υποδομών......................................... 110
5.5 Μελέτη περίπτωσης: Nabucco........................................................................ 111
α. Ο Κατακερματισμός των ενδιαφερομένων μερών............................................. 112
β. Τεχνικά προβλήματα και υπερβάσεις κόστους.................................................. 113
γ. Οικολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις............................................................ 114
δ. Μεγάλες προσδοκίες................................................................................... 114
5.6 Η γεωπολιτική σημασία των αγωγών.............................................................. 115
α. Blue Stream: ένα ισχυρό ρωσικό όπλο.............................................................. 117
β. Nord Stream: ένα νέο όπλο στη ρωσική «φαρέτρα»............................................ 118
γ. South Stream VS. Nabucco .......................................................................... 120
δ. Κασπία: η γεωπολιτική «αρένα» των ενεργειακών δικτύων.................................. 125
ε. Τα ενεργειακά αποθέματα στη Κασπία........................................................... 126
5.7 Στόχοι και στρατηγική των Δυνάμεων............................................................. 128
α. Ρωσία..................................................................................................... 128
β. Οι ΗΠΑ.................................................................................................. 137
γ. Κίνα....................................................................................................... 140
δ. Ευρωπαϊκή Ένωση..................................................................................... 141
5.8 Τα Ενεργειακά Δίκτυα στο πλαίσιο των Διεθνών Σχέσεων.................................... 146
5.9 Συμπεράσματα.......................................................................................... 149
6ο Κεφάλαιο
Η έρευνα της Επιτροπής για τον Ανταγωνισμό στην Ενέργεια
6.1 Εισαγωγή................................................................................................. 153
6.2 H EE κατά της Gazprom για τον Ανταγωνισμό .................................................. 154
6.3 Το νομικό θεμέλιο της έρευνας: Η Ενιαία Αγορά Ενέργειας ................................... 162
6.4 Το ιστορικό της Υπόθεσης Gazprom................................................................ 168
6.5 Η απάντηση της Gazprom στα προκαταρκτικά πορίσματα της Επιτροπής................ 172
6.6 Προγενέστερες προσφυγές κρατών μελών κατά της Gazprom................................ 180
6.7 Άλλες έρευνες της Επιτροπής για τον Ανταγωνισμό............................................ 186
6.8 Ο ρόλος της αποδεσμοποίησης των δικτύων στην έρευνα για τον ανταγωνισμό......... 190
6.9 Συμπεράσματα.......................................................................................... 192
7ο Κεφάλαιο
Ενεργειακή πολιτική & Εσωτερική Αγορά Ενέργειας της ΕΕ:
Προβλήματα και Αναγκαίες Βελτιώσεις
7.1 Εισαγωγή................................................................................................. 195
7.2 Προβλήματα που παρεμποδίζουν την ολοκλήρωση της Εσωτερικής Αγοράς
Ενέργειας................................................................................................. 195
7.3 Αναγκαίες βελτιώσεις για την υλοποίηση της Αγοράς.......................................... 202
α. Εφαρμογή του Δικαίου της Εσωτερικής Αγοράς ............................................... 204
β. Διαχωρισμός της ιδιοκτησίας........................................................................ 205
γ. Μεγαλύτερη διαφάνεια............................................................................... 208
δ. Οι Υποδομές της Εσωτερικής Αγοράς Ενέργειας- Επενδύσεις................................ 209
7.4 Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση....................................................................... 210
8ο Κεφάλαιο
Συμπεράσματα
8.1 Εισαγωγή ................................................................................................. 213
8.2 Επαλήθευση Υποθέσεων Εργασίας.................................................................. 213
α. Επαλήθευση πρώτης υπόθεσης εργασίας......................................................... 213
β. Επαλήθευση Δεύτερης Υπόθεσης.................................................................. 218
γ. Επαλήθευση τρίτης υπόθεσης....................................................................... 221
8.3 Σύνοψη Επιχειρήματος................................................................................ 224
Βιβλιογραφία................................................................................................ 231
