Σκοπός του Φωνολογικού εγχειριδίου είναι η κατάκτηση των γραμμάτων και των συμπλεγμάτων του ελληνικού φωνητικού αλφαβήτου. Τα σύμφωνα τοποθετούνται σε ένα χώρο τριών διαστάσεων, σύμφωνα με την προφορά τους. Η κατακόρυφη διάσταση παρουσιάζει τον τρόπο που προφέρεται το σύμφωνο, ενώ η οριζόντια διάσταση εξαρτάται από τη «θέση» του φθόγγου (εμπρός ή πίσω) στη στοματική κοιλότητα. Τέλος, η τρίτη διάσταση περιλαμβάνει δύο περιπτώσεις: στην πρώτη παράγεται ήχος (φωνή) κατά την προφορά του συμφώνου («ηχηρά» σύμφωνα) και στη δεύτερη δεν παράγεται ήχος («άηχα» σύμφωνα). Παρακάτω παρουσιάζονται ο τόπος κι ο τρόπος άρθρωσης των συμφώνων:

• διχειλικά σύμφωνα: για την προφορά τους απαιτείται το κλείσιμο των χειλιών με λίγη πίεση και ο αέρας εξέρχεται χωρίς να πάλλονται οι φωνητικές χορδές, όπως στα [p], [b] και [m]. Τα φωνήματα [p], [b] παράγονται στιγμιαία και για την παραγωγή του [m] συμμετέχει η ρινική κοιλότητα.
• χειλοδοντικά σύμφωνα: προφέρονται με την τοποθέτηση των πάνω δοντιών στο κάτω χείλος και ο ήχος είναι εξακολουθητικός ([f], [v]).
• οδοντικά σύμφωνα: προφέρονται «δαγκώνοντας» τη μύτη της γλώσσας παράγοντας με τρόπο τριβόμενο τα φωνήματα αυτά ([θ], [ð]).
• φατνιακά σύμφωνα: προφέρονται με τη γλώσσα να ακουμπά στα φατνία των δοντιών, δηλαδή στο άνω – εσωτερικό μέρος τους, κοντά στην οδοντική ρίζα. Ο ήχος τους διαφέρει ανάλογα με τον τρόπο άρθρωσής τους ([t], [d], [n], [r] [], [s], [z], [l]).
• ουρανικά σύμφωνα: προφέρονται όταν το μέσο μέρος της γλώσσας ακουμπά στον ουρανό της στοματικής κοιλότητας. Ο ήχος τους διαφέρει ανάλογα με τον τρόπο άρθρωσής τους([], [], [], [], []). Αξιοσημείωτο είναι πως τα ουρανικά φωνήματα είναι πολύ συχνοί φθόγγοι στη νέα ελληνική αλλά δεν έχουν γράμματα που να αντιστοιχούν ακριβώς σε αυτά. Πρόκειται για την ουρανικοποίηση, ένα χαρακτηριστικό της ελληνικής γλώσσας, που παρατηρείται όταν τα [k], [γ] και [x] συναντούν τα φωνήεντα [e] και [i] .

• υπερωικά σύμφωνα: προφέρονται όταν η γλώσσα ακουμπά με την πίσω πλευρά τη μαλακή υπερώα του στόματος, που βρίσκεται πάνω από τη σταφυλή.

Το φώνημα, που αποτελεί, κάθε φορά τον στόχο, χωρισμένο συλλαβικά σύμφωνα με τους κανόνες της ελληνικής γραμματικής, βρίσκεται στο Φωνολογικό Εγχειρίδιο με την παρακάτω σειρά:

• σε δισύλλαβες λέξεις σε αρχική θέση,
• σε τρισύλλαβες λέξεις σε αρχική θέση,
• σε πολυσύλλαβες λέξεις σε αρχική θέση,
• σε δισύλλαβες λέξεις σε μεσαία-τελική θέση,
• σε τρισύλλαβες λέξεις σε μεσαία- τελική θέση,
• σε πολυσύλλαβες λέξεις σε μεσαία- τελική θέση.

Όταν έχουμε συμπλέγματα των φωνημάτων, το σύμπλεγμα-στόχος βρίσκεται σε:

• λέξεις σε αρχική θέση
• και σε λέξεις σε μεσαία/τελική θέση.

Οι στόχοι του Φωνολογικού εγχειριδίου  είναι:

• η καταγραφή των λέξεων της ελληνικής γλώσσας, που χρησιμοποιούνται στο γραπτό και προφορικό λόγο σήμερα,
• η οπτική – ακουστική διάκριση φωνημάτων, συλλαβών και συμπλεγμάτων,
• η ορθή άρθρωση των φθόγγων που αντιστοιχούν στα γράμματα,
• η ενίσχυση της φωνολογικής ενημερότητας,
• η καλλιέργεια της φωνολογικής συνειδητότητας,
• η διάκριση φωνητικών συγγενών φθόγγων,
• η εξάσκηση στη φωνημική διάσπαση και σύνθεση λέξεων,
• η κατάκτηση της αναγνωστικής δεξιότητας,
• η βελτίωση της αναγνωστικής ικανότητας με συμφωνικά συμπλέγματα,
• η ανάπτυξη και τον εμπλουτισμό λεξιλογίου και
• τέλος η δημιουργία προτάσεων και ιστοριών.

Αποτελεί χρήσιμο εγχειρίδιο για λογοθεραπευτές, καθηγητές αγωγής λόγου και ορθοφωνίας, ειδικούς παιδαγωγούς, δασκάλους και οποιονδήποτε θα ήθελε να εμπλουτίσει τις γνώσεις του.

Καραμπά Αργυρώ

Θεραπεύτρια Λόγου & Ομιλίας